Historia

Z kart historii…

Dokładne ustalenie daty założenia wsi Poniatowa jest trudne, wiadomo jednak, że istniała już przed 1382 r. Dowodem tego jest dokument wystawiony 2 września tego roku przez Starostę Lubelskiego. Dokument ten nie dotyczy wprawdzie Poniatowej, ale podpisał go, w charakterze świadka, dziedzic, właściciel części wsi Poniatowa – niejaki Gotard. O okresie założenia Poniatowej można wnioskować również na podstawie dat powstania okolicznych wsi, np. wieś Łubki założono w 1348 r.

Polski. Lubelszczyzna obejmowała wówczas tereny przygraniczne, nękane przez najazdy, z tego też powodu osadnictwo było tu słabiej rozwinięte niż w innych regionach kraju. Od 1340 r. zaczęto przesiedlać na Lubelszczyznę rycerstwo, przede wszystkim z Małopolski, ówczesnego województwa krakowskiego i sandomierskiego. Szlachcie nadawano ziemię na własność, w zamian była zobowiązana do stawiania się na każde wezwanie zbrojne króla. W ten sposób, pod koniec XV w., na terenie Lubelszczyzny założono 178 wsi. Poniatowa powstała w wyniku takiej właśnie polityki.

Źródła historyczne podają, że była to wieś drobnoszlachecka, należąca do kilku rodzin niezamożnej szlachty zagrodowej. Większość majątków zajmowała powierzchnię ok. jednego łana (tj. ok. 20 ha). W wyniku podziałów rodzinnych następowało dalsze rozdrobnienie. Na przełomie XV/XVI w. majątek szlachecki zajmował średnio powierzchnię ćwierć do połowy łana.

Poniatową zamieszkiwała szlachta bezkmieca – nie mająca ludności poddanej. Od połowy XV wieku, drogą kupna, zastawu, dzierżawy czy też przejęcia za długi, majątki były przejmowane przez zamożniejszą szlachtę z innych rejonów.

Do początku XVI w. wieś Poniatowa, będąca strefą obronną Kazimierza Dolnego, podlegała Sądowi Kasztelańskiemu w Wąwolnicy. Wynikał z tego obowiązek pospolitego ruszenia, przewożenia listów, pilnowania majątków i lasów królewskich. Dodatkowe obowiązki postrzegano jako hańbiące. Oznaczało to gorszy status społeczny szlachty, która również nie miała wszystkich praw przysługujących szlachcie podlegającej Sądowi Ziemskiemu w Lublinie.

W roku 1446 trzech dziedziców z Poniatowej, na podstawie dokumentów wystawionych przez Kasztelana Lubelskiego – Jana Szczekockiego, zostało zwolnionych z zależności od Sądu Kasztelańskiego i nabyło pełne prawa szlacheckie. Byli to: Marcin, Mikołaj oraz Paweł, wywodzący się najprawdopodobniej z rodziny Poniatowskich. W 1461 r. z zależności sądu wąwolnickiego zwolniono także Katarzynę, córkę Szymka – rycerza z Poniatowej oraz żonę rycerza Marcina Ciołka Maciejowskiego.

Służba wojskowa była dla ówczesnej szlachty obowiązkiem, ale równocześnie zaszczytem – źródłem sławy, awansu społecznego i korzyści majątkowych. W roku 1410 pod Grunwaldem, walczył niejaki Łukasz z Poniatowej herbu Turzyna. W materiałach historycznych można też odnaleźć zapiski dotyczące członka rodziny Wronowskich, który był oficerem Jana III Sobieskiego i brał udział w wyprawie na Wiedeń.

W 1477 r. Kazimierz Jagiellończyk pozwał trzech rycerzy z Poniatowej: Piotra, Andrzeja i Wojciecha, przed Sąd Królewski za odmowę uczestnictwa w wyprawie królewskiej (prawdopodobnie na Śląsk).

Szlachta zaściankowa podejmowała próby podniesienia swego statusu społecznego poprzez edukację. W księgach immatrykulacyjnych Akademii Krakowskiej z XV wieku figuruje trzech szlachciców z Poniatowej.

Od pierwszej połowy XV wieku w Poniatowej mieszkało kilka gałęzi rodziny Poniatowskich, różniących się między sobą przydomkami: Tłuk, Jarasz oraz Ciołek. Z tej ostatniej wywodzi się król Polski – Stanisław August Poniatowski.

Najprawdopodobniej rodzina Poniatowskich o przydomku Ciołek miała majątek ziemski we wsi Szczuczki. W roku 1454 niejaki Mikołaj Ciołek wydzierżawił łan ziemi na terenie wsi Poniatowa. Na początku XVII w. część rodziny Poniatowskich sprzedała swoje majątki i przeniosła się do województwa krakowskiego – właśnie z tej linii wywodził się Stanisław August Poniatowski, późniejszy król Polski.

W okresie od XV do XVII wieku z wsią Poniatowa są związane rodziny Wronowskich i Czelustków. Pojawiają się też inne pojedyncze imiona, nazwiska i przydomki np.: Jaśko Rakowa Noga, Piotr Wydra, Tomasz Pierzyna, Jan Patronek. W źródłach z XVI w. znajdujemy nowe rodziny: Sługockich, Kośmińskich i Koźmianów. Odtworzenie ciągłości historycznej jest trudne, ponieważ niektórzy szlachcice są znani jedynie z przydomków i nie można ich powiązać z żadną rodziną. Według źródeł historycznych, pod koniec średniowiecza wieś Poniatowa miała 11 właścicieli. Wieś Poniatowa pozostała w rękach wielu drobnych właścicieli do XIX w.

Złote lata Poniatowej…

Poniatowa jest młodym miastem. Pierwsze zabudowania powstały tu w 1937 roku, było to osiedle przyfabryczne przy państwowych „Zakładach Tele i Radiotechnicznych-Filia nr 2”, których budowę rozpoczęto w ramach rządowego programu tworzenia Centralnego Okręgu Przemysłowego.

Zakład należał do tej samej grupy przedsięwzięć inwestycyjnych przedwojennych polskich władz państwowych, co fabryki w Kraśniku i Świdniku, huta w Stalowej Woli. Produkcja „Zakładów Tele- i Radiotechnicznych” w Poniatowej miała być przeznaczona głównie na potrzeby wojskowe. W połowie 1939 roku uruchomiono montaż sprzętu radiowego. Niestety, rozpoczęcie produkcji w fabryce zbiegło się z początkiem II wojny światowej i okupacji niemieckiej.

W pierwszym okresie okupacji były tu warsztaty naprawcze maszyn, później filia firmy Schneider. Od listopada 1941 roku Niemcy urządzili na terenie fabryki obóz dla jeńców radzieckich. W połowie następnego roku obóz został zlikwidowany, a prawie wszyscy jeńcy stracili życie (ok. 18 tys. osób). W październiku 1942 r. w miejscu niedawnego obozu jenieckiego oraz częściowo na terenie osiedla urządzono obóz pracy dla Żydów. Po roku przebywało ich tam już kilkanaście tysięcy. W listopadzie 1943 r. miała miejsce masowa egzekucja w której zginęło ok. 14 tys. Żydów.

Niemcy opuścili ostatecznie teren fabryki i osiedla w lipcu 1944 r. Po kilku dniach pojawiła się tu jednostka Armii Radzieckiej. Utworzono warsztaty naprawcze, szpital i lotnisko polowe. Wojska radzieckie przeniosły się dalej na zachód, wraz z przesuwającym się frontem, na wiosnę 1945 r.

Po wojnie, w 1949 r., rozpoczęły produkcję Zakłady Wytwórcze Sprzętu Instalacyjnego. Okres intensywnej rozbudowy zakładu i osiedla rozpoczął się w 1952 r. W roku 1953 oddano do użytku kolejową linię wąskotorową. W tym samym czasie zaczął funkcjonować Szpital Miejski, powstało również pierwsze przedszkole. W 1956 r. wybudowano w czynie społecznym, działający do dziś Kino-Teatr „Czyn”. Rok później zainaugurowało działalność Liceum Ogólnokształcące. Od 1962 roku funkcjonuje też Sanatorium Przeciwgruźlicze.

18 lipca 1962 roku, na mocy Rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów PRL, Poniatowa otrzymała prawa miejskie.

Lata siedemdziesiąte to intensywny rozwój miasta – powstają obiekty użyteczności publicznej, sklepy, punkty usługowe, dynamicznie wzrasta liczba mieszkańców, w szybkim tempie rozwija się budownictwo mieszkaniowe.

Na przełomie lat 80 i 90 Poniatowa zaczęła borykać się z problemami gospodarczymi. Główną przyczyną trudności było pogorszenie się sytuacji ekonomicznej w Zakładach Elektromaszynowych EDA, od których życie w mieście było silnie uzależnione. Restrukturyzacja EDA SA nie przyniosła oczekiwanego skutku – w końcu zakłady postawiono w stan upadłości. Dziś na terenie EDY funkcjonuje kilka spółek zatrudniających zaledwie 400 osób, podczas gdy w okresie największej prosperity EDA zatrudniała ponad 5.000 osób.

Najnowsze dzieje…

Aktualnie celem władz samorządowych miasta jest rozwój gospodarczy Poniatowej. Samorząd duży nacisk kładzie na stworzenie sprzyjających warunków do rozwoju sektora Małych i Średnich Przedsiębiorstw, rozumiejąc, że  sektor ten jest napędem rozwoju gospodarczego gminy. W  1995 roku rozpoczęto działania  sprzyjające rozwojowi przedsiębiorczości,  w tym celu powołano do życia Ośrodek Wspierania Biznesu, który został przekształcony w Agencję Rozwoju Lokalnego, Oddział Lubelskiej Fundacji Rozwoju. Rozpoczęto organizację  Forów Gospodarczych, mających na celu dostarczanie informacji oraz doradztwa przedsiębiorcom, w dobie szybko postępującej globalizacji.  Aby nieustannie podnosić atrakcyjność inwestycyjną, w 2010 roku ze środków pochodzących z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Lubelskiego przebudowano infrastrukturę techniczną po „byłych” zakładach EDA, tworząc tym samym korzystne warunki do powstawania nowych, otwartych na innowacje przedsiębiorstw.

Gmina Poniatowa w dużym stopniu wspiera również rozwój infrastruktury technicznej. W kolejnych latach przebudowano między innymi ulicę Modrzewiową, 11-go Listopada, Szkolną, Brzozową oraz ulicę Leśniczówka. W 2014 roku ze środków europejskich została także wybudowana droga Niezabitów- Wólka Łubkowska. Wykonano także szereg prac na terenie samego miasta, między innymi położono asfalt na drodze dojazdowej do CKPIT  oraz drodze dojazdowej do OSP.
Gmina przywiązuje też dużą wagę do ekologii. Funkcjonuje tu zmodernizowana mechaniczno – biologiczna oczyszczalnia ścieków. W 2009 roku w ramach projektu, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej, w Niezabitowie wykonano ujęcie wody i stację jej  uzdatnia, oraz modernizację oczyszczalni ścieków. Poniatowa swoją uwagę skupia także na odnawialnych źródłach energii, wpisując się tym samym w ekologiczną strategię Unii Europejskiej. W 2014 roku został zrealizowany projekt, którego przedmiotem była instalacja indywidualnych kolektorów słonecznych do podgrzewania ciepłej wody użytkowej w obiektach prywatnych.

Władze samorządowe Poniatowej od wielu lat kładą duży nacisk na promocję, oświatę, kulturę i wspieranie społeczności lokalnej. Realizowane są różne przedsięwzięcia we współpracy ze szkołami i Centrum Kultury Promocji i Turystyki. Od 2008 roku gmina buduje obiekty sportowe, które stanowią kluczowy element rozwoju kultury fizycznej wśród mieszkańców. Powstaje wtedy zespół boisk sportowych za szkołą podstawową, który dzięki odpowiedniej nawierzchni i oświetleniu jest wykorzystywany nie tylko przez uczniów w czasie zajęć lekcyjnych, ale również mieszkańców czynnie interesujących się sportem. Modernizacja stadionu miejskiego, będącego jednocześnie obiektem stanowiącym element lokalnej historii miasta, pozwala również na komfortowe prowadzenie treningów drużyny Stal Poniatowa.

Nieskażone środowisko naturalne, czyste powietrze i połaci zieleni sprawiają, że miasto posiada duże walory turystyczne. W celu ich podkreślenia od 2009 roku prowadzone są intensywne prace nad wyposażeniem miasta w obiekty służące mieszkańcom społeczności lokalnej i zwiększeniu atrakcyjności miasta. W tym celu odkryty basen w centrum Poniatowej, będący jednocześnie jego wizytówką, wyposażono w zjeżdżalnię wodną typu Anakonda, która na trwałe wpisała się w krajobraz miasta i stanowi obiekt rekreacyjny nie tylko dla jego mieszkańców, ale również turystów, którzy szczególnie w okresie letnim chętnie wypoczywają w Poniatowej. Kolejne lata zaowocowały  budową skate parku oraz licznych placów zabaw, służących dzieciom i młodzieży. Dla dorosłych w 2015 roku powstała siłownia, składająca się z 7 elementów treningowych. Ponad to systematycznie modernizowana jest infrastruktura chodników i ścieżek.  Wykonano między innymi chodnik od ul. Spacerowej do ul. Nałęczowskiej, wraz z podjazdem dla osób niepełnosprawnych. Pofałdowane i zniszczone alejki na terenie parku miejskiego, w okolicy przychodni, przy ulicy Brzozowej, Młodzieżowej, Bema oraz Placu Konstytucji 3-go Maja, zostały zastąpione nową nawierzchnią. Estetykę i walory przyrodnicze parku podkreśla wyremontowana stara fontanna. Na tym terenie renowacji poddano również most nad dużym stawem oraz uporządkowano teren wokół stawów, umieszczając tam nowe ławki i kosze na śmieci.

Obecnie miasto Poniatowa dzięki aktywnemu pozyskiwaniu środków europejskich i umiejętnemu angażowaniu środków własnych z powodzeniem realizuje różnego rodzaju inwestycje kulturalne i infrastrukturalne, które mają bezpośredni wpływ na rozwój i wygląd gminy. Naturalny potencjał i geofizyczne położenie miasta, między ważnymi ośrodkami turystycznymi sprawiają, że w najbliższej przyszłości Poniatowa będzie konkurencyjnym ośrodkiem w regionie. Zgodnie z oczekiwaniami mieszkańców dużą wagę przywiązuje się do kształcenia i rozwijania umiejętności młodego pokolenia, która stanowi przyszłość Poniatowej. Młodzi, energiczni mieszkańcy Poniatowej, którzy zwiążą swoją przyszłość z miastem będą siłą napędową dla jego rozwoju. Dlatego władze miasta w swoich działaniach dążą do stwarzania optymalnych warunków dla realizowania ich ambicji zawodowych. Poprzez aktywną współpracę ze szkołami i ośrodkami kultury, w młodych ludziach jest kształtowane kreatywne myślenie i inicjatywy promujące przedsiębiorczość, które w przyszłości zapobiegną bezrobociu i pasywnej postawie na rynku pracy.